Birti þessa grein í Fréttablaðinu í dag:
Stjórnlagaþing mun koma saman í febrúar næstkomandi. Í lögum um þingið segir að það skuli sérstaklega fjalla um átta þætti, þar á meðal umhverfismál og eignarhald náttúruauðlinda. Umræða um eignarhald náttúruauðlinda verður vafalaust fyrirferðarmikil á þinginu en hitt er ekki síður mikilvægt að þingið fjalli vandlega um sérstakt umhverfisverndarákvæði í stjórnarskrá.
Krafa umhverfisverndarsinna
Fjöldi fólks hefur hvatt til þess að umhverfisverndarákvæði verði bætt við stjórnarskrána. Umhverfisverndarsinnaðir stjórnmálamenn hafa mælst til þess, eins og Þórunn Sveinbjarnardóttir, fyrrverandi umhverfisráðherra. Reynsla hennar af störfum innan stjórnsýslunnar varð til þess að hún áréttaði opinberlega mikilvægi þess að í stjórnarskránni væri umhverfiskafli svo að náttúra og umhverfi nytu verndar hennar eins og atvinnufrelsi og eignarréttur. Umhverfisverndarsamtök hafa tekið í sama streng. Aðalfundur Landverndar 2004 beindi því til stjórnvalda að við endurskoðun stjórnarskrár yrði sett inn ákvæði um umhverfisvernd og samtökin sendu þáverandi stjórnarskrárnefnd tillögu að slíku ákvæði árið 2005. Í greinargerð með tillögunni sagði að gjarnan væri vísað til atvinnufrelsis- og eignaréttarákvæða stjórnarskrárinnar við meðferð opinberra mála og ákvæðin gætu ein og sér leitt til niðurstöðu sem spillti náttúru og umhverfi. Því væri rík þörf fyrir umhverfisverndarákvæði.
Afstaða fræðimanna
Fræðimenn hafa fjallað um áhrif umhverfisverndarákvæðis í stjórnarskrám. Ber þar helst að nefna Aðalheiði Jóhannsdóttur, prófessors við lagadeild Háskóla Íslands. Í grein hennar í Úlfljóti árið 2005 segir að umhverfisverndarákvæði gæti tryggt meiri vandvirkni og yfirvegun þegar ákvarðanir sem hafa áhrif á umhverfið eru teknar, t.d. yrðu löggjafinn og aðrir sem taka slíkar ákvarðanir að rökstyðja þær betur. Þá taldi Aðalheiður það ekki óhugsandi að almenningur, félög eða stofnanir gætu byggt kröfur um aukna umhverfisvernd á slíku ákvæði. Að minnsta kosti yrðu sjónarmið umhverfisverndar jafnrétthá sjónarmiðum atvinnufrelsis og verndar eignarréttinda.
Næstu skref
Umhverfisverndarákvæði í stjórnarskránni myndi ekki binda enda á átök um umhverfisvernd hér á landi. Það myndi engu að síður marka mikið framfaraskref eins og hér hefur verið rakið. Slíkt framfaraskref hafa aðrar þjóðir stigið, t.d. Norðmenn, Finnar, Þjóðverjar og Ekvadorar. Það er því full þörf á að áhugafólk um umhverfisvernd taki höndum saman í aðdraganda þjóðfundar og stjórnlagaþings og stuðli að því að umhverfisverndarákvæði verði bætt við stjórnarskrána, t.d. með því að semja drög að slíku ákvæði og kynna það fyrir fulltrúum á stjórnlagaþingi og þjóðfundi. Einnig er full ástæða til að hvetja umhverfisverndarsinna til að bjóða sig fram til stjórnlagaþingsins og vinna þar tillögu um umhverfisverndarákvæði í stjórnarskrá brautargengi.
Guðmundur Hörður Guðmundsson
Í stjórn Félags umhverfisfræðinga